WO I - Buiten de Fronten

Denemarken, Finland, Groot-Britannië, Hongarije, Italië, Oostenrijk, Slowakije, Zwitserland

Ook buiten de fronten waar tijdens de Eerste Wereldoorlog gevochten werd, is nog veel te vinden wat aan deze oorlog herinnert. Dit is niet alleen het
geval in de landen die deelnamen aan de oorlog maar ook in landen die niet bij de oorlog betrokken waren. Elders in de sectie "Buiten de Fronten" wordt
op speciale pagina's aandacht besteed aan Nederland, België, Duitsland en Frankrijk. Op deze verzamelpagina komen de in de kop genoemde landen
aan de orde. Net als bij Nederland enz. gaat het om munumenten die gevallenen in deze strijd herdenken en verder om allerlei andere monumenten of
plaatsen, gebouwen, graven enz. die op enigerlei wijze verband houden met de oorlog.

De foto links toont de commandotoren van de Duitse onderzeeër U20, die in mei 1915 het Amerikaanse passagiersschip Lusitania torpedeerde, waardoor dit schip zonk.
Hierbij kwamen 1198 mensen om. Dit voorval gaf de doorslag daartoe dat de Verenigde Staten aan Duitsland de oorlog verklaarde en aan de Eerste Wereldoorlog ging
deelnemen. In november 1916 strandde de U20 bij Vrist, aan de westkust van Denemarken. De boot kon niet meer losgetrokken worden en werd door de bemanning op-
geblazen. In 1979 werd de U20 door duikers weer teruggevonden en in 1998 werd het schip geborgen. De commandotoren bevindt zich nu in het Strandingsmuseum St.
George in Thorsminde aan de westkust van Denemarken. Hier bevindt zich ook een kanon van de U-boot U59, die op 14 mei 1917 door botsing met een Duitse mijn
nabij Esbjerg gezonken is (foto reachts). 85 jaar later werd het schip teruggevonden en enkele voorwerpen ervan werden naar boven gehaald, waaronder dit kanon.

Twee monumenten voor gevallen soldaten in Schotland: links dat in Callander, rechts dat in Kenmore.

Monumenten voor gevallen soldaten in Hongarije van links naar rechts in Alsónémedi, Kalocsa en Uszód.

Na de Eerste Wereldoorlog lag er in Noord-Italië een groot aantal begraafplaatsen van gesneuvelde soldaten. In de jaren dertig besloot het fascistische regime de
resten van de soldaten over te brengen naar een beperkt aantal ossuaria. De volgende tekst, die ontleend is aan het informatiepaneel bij het ossuarium van Colle
Isarco/Gossensaß geeft een toelichting op de achtergronden:

In 1931 gaf het fascistische regime opdracht tot het opheffen van veel oorlogsbegraafplaatsen, die voor een deel provisorisch op het gevechtsterrein
van de Eerste Wereldoorlog aangelegd waren en nu nauwelijks nog onderhouden werden. Het hiertoe opgerichte "Commissariaat voor het Eren van de
Gevallenen" moest in plaats hiervan een aantal ossuaria bouwen. Als lokatie werden de 17 provincies uitgekozen die het meest door de gevechtshande-
lingen waren getroffen: Van de provincie Sondrio in het westen via Bolzano, Trento, Venetië, Triest enz. tot aan Zara in het oosten. De gebeentes van
vele duizenden soldaten werden naar de nieuwe ossuaria overgebracht.
De architectuur van de ossuaria berust op een stijl- en symbooltaal die aan de Romeinse oudheid is ontleend en die typisch is voor veel bouwwerken van
het fascistische regime. Hiermee wilde het regime zich de herdenking van de Wereldoorlog en de daarmee gepaard gaande plechtigheden toeëigenen. Het
wilde een directe continuïteit tussen de oorlogservaringen en het fascisme aanbrengen en streefde tegelijk naar een "opvoeding tot de oorlog" door de
heroïsering van de voor het vaderland gevallen soldaten. Door het manipuleren en verdraaien van de historische feiten maakte het regime daarmee ook
de in de wereldoorlog gevallen soldaten tot voorloper en martelaar voor de fascistische "idealen".
In de negen provincies die Italië na de Eerste Wereldoorlog verkregen had, moesten de ossuaria ook als stille monumentale wachtposten de "heilige gren-
zen" van de staat beschermen. In Zuid-Tirol, dat nauwelijks door directe gevechtshandelingen getroffen was, werden overeenkomstig de plannen van de
architect Giovanni Greppi (1884-1960) en de kunstenaar Giannino Castiglioni (1884-1971) in de buurt van de belangrijkste grensovergangen drie ossua-
ria gebouwd: In het westen van het land bij Burgusio/Burgeis (1939), in het noorden bij Colle Isarco/Gossensaß (1937) en in het oosten bij San Candido/
Innichen (1939). De gebeentes die hierheen werden overgebracht, kwamen van verschillende, deels ver van de ossuaria gelegen militaire begraafplaatsen.
Hoewel de herdenkingsmonumenten aan de nagedachtenis van de gevallen Italiaanse soldaten gewijd zijn, bevatten ze ook de stoffelijke overschotten van
soldaten van het Oostenrijks-Hongaarse leger.
Vandaag de dag zijn de ossuaria plaatsen om te herdenken, maar ze zijn ook waarschuwende voorbeelden die tonen hoe het fascistische regime de cata-
strofe van de wereldoorlog trachtte te gebruiken om zijn eigen politieke en propagandistische doeleinden na te streven.

Aldus de tekst op het genoemde informatiepaneel. Hieronder zien we foto's van de ossuaria bij Colle Isarco/Gossensaß en San Candido/Innichen. Op de pagina van
het Isonzofront staat een foto van het Italiaanse ossuarium bij Kobarid in Slovenië, dat daar is gebouwd toen de streek nog onder Italiaans bestuur stond.

Hierboven staan foto's van een aantal plaatselijke monumenten die de gevallenen in Italië herdenken. Linksboven zien we dat in
Pienza en rechtsboven dat in Radda-in-Chianti, beide in Toscane. De twee foto's in het midden tonen de gedenkplaat op het
gemeentehuis in Tuoro in Umbrië. Onder het monument van Pozzuoli bij Napels in Campanië.

In Bagni di Lucca in Toscane bevinden zich diverse monumenten die naar de Eerste Wereldoorlog verwijzen. De gedenkplaat linksboven bevindt
zich in de hal van het gemeentehuis. Het monument voor de gevallenen op de foto middenboven staat op een pleintje centraal in Bagni. Bagni di
Lucca is al vanaf de Romeinse tijd een belangrijke badplaats met minerale bronnen. Vooral in de 19e eeuw trok het zoveel Engelse bezoekers, dat
er een Engelse begraafplaats is ingericht (foto rechtsboven). Op deze begraafplaats links van het gebouwtje op deze foto bevinden zich twee graven
van verpleegsters die bij de verzorging van vluchtelingen in WO I aan de Spaanse griep in Bagni zijn overleden. De foto's onder tonen deze van
dichtbij (het gaat om de twee graven links op de foto linksonder). De foto middenonder laat het graf van de Amerikaanse schrijfster Rose Elizabeth
Cleveland zien, overleden op 22 november 1918. De foto rechtsonder is het graf van de Engelse Nelly Ericksen, overleden op 18 november 1918.

De Via Parco della Rimembranza in Monte San Quirico ten noorden van Lucca in Toscana (foto linksboven) is geheel gewijd
aan de herdenking van Italiaanse gevallenen in Wereldoorlog Eén. Aan het begin van de straat staat het monument van de foto
linksboven met de Latijnse tekst “Veni, vidi, vici” (Ik kwam, ik zag, ik overwon) met de data 24-5-1915 en 4-11-1918, die de
periode aangeeft dat Italië in de oorlog betrokken was. Links en rechts in de straat staan kleine paaltjes met de naam, rang en
geboortejaar van gesneuvelde soldaten plus de datum waarop deze gesneuveld is. Op het eind van de straat staat een
monument met het opschrift "Aan de gevallenen in de oorlog" (foto rechtsonder).

–.terug naar begin van de pagina.–

De Tummelplatz In het bos ten zuiden van Amras – vroeger een zelfstandige gemeente, nu een wijk van Innsbruck – ligt een bijzondere gedenkplaats: De Tummelplatz. Vanaf 1997 diende de plek als militaire begraafplaats, voornamelijk voor soldaten die in het nabijgelegen veldhospitaal Slot Ambras overleden waren. Vanaf 1866 werd het een gedenkplaats voor gesneuvelde militairen: Vanaf dit jaar, maar vooral in de Eerste Wereldoorlog en in en na de Tweede Wereldoorlog plaatsten nabestaanden, verenigingen, studentenclubs, congregaties en oorlogs- deelnemers hier talloze grafkruizen en gedenktekens voor hen die in andere landen gesneuveld waren en daar begraven waren om ons zo aan de zinloosheid van de wrede oorlogen te herinneren. De foto's geven een indruk van de Tummelplatz en laten een klein aantal van deze kruizen en gedenktekens zien, voorzover het om de Eerste Wereldoorlog gaat.

Tegenover de ingang van de Tummelplatz
bevindt zich de Kaiserschūtzenkapelle. Deze
werd opgericht door de Tiroler Bond van
Kaiserschūtzen (een soort van landweer) om
de gesneuvelden van hun drie regimenten aan
het Zuid-Tiroolse Front in 1915-1918 te her-
denken. De kapel is een ontwerp van archi-
tect Clemens Holzmeister en werd op 8 okto-
ber 1922 ingewijd. De crucifix in de kapel is
van de hand van beeldhouwer H. Kößler.



Het K.u. K Militärfriedhof Pradl in het gelijknamige stadsdeel in Innsbruck werd in 1831 aangelegd. In 1913 werd de begraafplaats opnieuw ingericht en werden veel oude graven geruimd. Alleen enkele interessante grafmonumenten bleven bewaard. In 1914 en 1915 werden op de begraafplaats tijdens de Eerste Wereldoorlog gesneuvelde militairen begraven, Daarna werden de gesneuvelden begraven op de nieuwe begraafplaats in het stadsdeel Amras (zie beneden). De foto's geven een indruk van de WO1 graven in Pradl. Linksboven zien we het toegangshek tot de begraafplaats. Op het monument op de foto rechtsonder staat een lijst van hier begraven soldaten uit WO1. Verder zien we verschillende soorten graven resp. grafmonumenten.





Omdat het K.u. K Militärfriedhof Pradl in Innsbruck (zie boven) in 1915 vol raakte, werd er in Amras (toen een zelfstandige plaats, nu een buitenwijk van Innsbruck) een nieuwe militaire begraafplaats aangelegd, het Soldatenfriedhof Amras. Deze begraafplaats werd tot na de Tweede Wereldoorlog gebruikt. Ook werden er later graven van gesneuvelde soldaten uit de Napoleontische Oorlogen (1796-99) naartoe gebracht, die voor de aanleg van een snelweg moesten wijken. Verder zijn er Italiaanse soldaten begraven die tijdens de Italiaanse bezetting van Zuid-Tirol in het nabijgelegen militaire hospitaal overleden zijn. In totaal gaat het om 5680 gesneuvelden en slachtoffers van genoemde oorlogen. Voor de Eerste Wereldoorlog zijn dit 2964 soldaten van het Oosternrijks-Hongaarse leger, 58 moslimsoldaten uit Bosnië-Herzegowina, 618 Italianen en 2 Fransen. Bovenstaande foto's geven een beeld van de begraafplaats voor zover het gaat om graven en monumenten uit WO1. De foto's op de eerste rij laten de Italiaanse afdeling van de begraafplaats zien, inclusief enkele herdemkingsmonumenten, terwijl de overige foto's de graven voor het Oostenrijks-Hongaarse leger tonen met een aantal monumenten. De foto op rij twee, midden, laat een herdenkingskapelletje zien. Op de foto midden onder zien we graven van moslimsoldaten uit Bosnië-Herzego- wina en rechtsonder een gedenksteen met de aantallen bijgezette soldaten.



Tegenover het Soldatenfriedhof Amras (zie boven), aan de overkant van de Wiesengasse op het terrein van het Pradler Friedhof, bevindt zich de Krypta, een herdenkingskapel voor de slachtoffers uit WO 1, die op het Soldatenfriedhof Amras begraven liggen. De kapel werd in 1916 ingericht naar een ontwerp van Theodor Prachensky en in 1931 omgevormd tot een "mausoleum voor gevallen soldaten". Wanneer men de kapel binnengaat komt men in een hal met rondom nissen. In een aantal nissen staan de namen geschreven van de soldaten die in 1915-1917 op de nabijgelegen militaire begraafplaats begraven zijn, niet alleen Oostenrijkers en Hongaren, maar ook Russen, Roemenen, Montenegrijnen en Serven, die niet tot het Koninklijke en Keizerlijke leger behoorden. Verder staan er de namen van vijf overleden verpleegsters vermeld. De foto linksboven laat de Wiesengasse zien met de Krypta, die ingebouwd is in de muur rondom het Pradler Friedhof. Hier aan de straatkant bevindt zich in de muur van de Krypta een plakette met het opschrift "Krypta met 1808 gevallen helden van de 1e Wereldoorlog 1916-1917". Gezien het opschrift is deze plakette er kennelijk pas na de Tweede Wereldoorlog aangebracht. (foto middenboven) De foto rechtsboven toont de Krypta van de kant van het Pradler Friedhof. Op de onderste rij foto's zien we het interieur van de kapel gezien vanuit de ingang (links), een nis met verticale rijen namen van omge- komen soldaten (midden) en een detailfoto met de namen van in 1916 overleden Oostenrijkse soldaten en die van de vijf verpeegsters (rechts).

Bij de Universiteit Innsbruck, staat een monument voor gevallenen in WO1. Anders dan gebruike-
lijk bij universitaire monumenten, herdenkt dit, naar de wens van de toenmalige rector, niet alleen
de slachtoffers van de universiteit maar ook van hen die omgekomen waren bij de strijd om Zuid-
Tirol. De uitvoering van het monument werd geleid door de Tiroler architect Alois Welzenbacher.
Het bestaat uit een adelaar op een driehoekige sokkel met op de zijden de woorden Eer, Vader-
land en Vrijheid. De inwijding op 3juli 1926 was een Duitsnationale manifestatie. In de woorden
van de rector: "Het monument laat ons de adelaar zien, die de wapens van Duitsland, Oostenrijk
en Tirol versiert. We wisten geen beter teken voor onze doden."
In 1984 werd het monument voorzien van een plakette om de universitaire slachtoffers in WO2
te eren. In 1990 kreeg het monument een ruimere betekenis door toevoeging van een plakette ter
herdenking van in El Salvador omgekomen bevrijdingsstheologen die aan de Universiteit Innsbruck
afgestudeerd waren. Ondanks deze herinterpretaties bleef er discussie rondom het monument van-
wege de Duitsnationale oorsprong. Hierop kreeg, na een wedstrijd, de kunstenaar Wolfgang Flatz
uit Voralberg in 2019 opdracht de herinterpretatie gestalte te geven. Dit deed hij door het woord
"Welche" als een soort grafitti aan de woorden Eer, Vaderland en Vrijheid toe te voegen en zo
deze ter discussie te stellen als teken van een open en zelfkritische omgang met de geschiedenis.

Eerste-Wereldoorlogmonument in Pieët'any (links) en gecombineerd monument voor de Eerste en Tweede Wereldoorlog in Senec (rechts)

Monument voor tussen 1914 en 1918 gesneuvelde soldaten op het binnenplein van het Arsenaal in Colombier.


Het ossuarium van San Candido/Innichen in Trentino/Zuid-Tirol op de foto's hierboven is gebouwd in 1939 en bevat de stoffelijke resten van 218 Italiaanse en tien Oostenrijks-Hongaarse gesneuvelde soldaten.


Bovenstaande foto's laten het ossuarium van Colle Isarco/Gossensaß in Trentino/Zuid-Tirol zien, aan de weg naar de Brennerpas. De in 1937 gebouwde begraafplaats bevat de stoffelijke van 97 Italiaanse soldaten.


	Het klooster van Batalha is in 1921 aangewezen als nationale herdenkingsplaats voor de Portugese gevallenen in de Eerste Wereldoorlog. De kapittelzaal is hiervoor ingericht. Aan één zijde bevindt zich een monument in de vorm van een monumentale kandelaar met bovenop in een olielamp de eeuwige vlam, de "Vlam van de Natie". Deze wordt gevoed met Portugese olijfolie. Soldatenfiguren in gevechtstenue op de lampvoet staan voor Portugese heldendaden in het verleden. Het monument is van de hand van António Gonçalves en Lourenço Cha- ves de Almeida (foto linksboven). De eeuwige vlam is op 24 april 1924 ontstoken. Boven de eeuwige vlam hangt aan de muur een crucifix, de "Christus van de Loopgraven". Deze crucifix is alles wat er is overgebleven van een Calvaire (kruisbeeldgroep) die de Portugese troepen in Neuve-Chapelle in Frans-Vlaanderen bij zich hadden. Bij een bombardement is deze zwaar beschadigd. De crucifix is in 1958 door de Franse regering geschonken (foto middenboven). Vóór het monumentale kandelaar met de eeuwige vlam bevinden zich de graven van twee onbekende soldaten. Ze zijn in 1921 naar Portu- gal zijn overgebracht. De ene soldaat is afkomstig van het front in Frankrijk, de andere uit Afrika (Mozambique) (foto rechtsboven). Links en rechts van het monument staat een permanente erewacht van twee soldaten (foto linksboven). Deze worden ieder uur afgelost (foto linksonder).